Nasz kolega klubowy red. Stanisław Dąbrowski odniósł kolejny sukces publikatorski. W indeksowanym w bazie Index Copernikus International Journals Master List (ICV 2019 = 46.01) „Bibliotekarzu Lubelskim” 2021 na stronach 81-116 ukazał się jego artykuł: Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza Polskiego.
Treścią opracowania są opisy powstania i działalności Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza Polskiego w okresie I wojny światowej na terenach byłego Królestwa Polskiego okupowanych przez mocarstwa zaborcze: carską i bolszewicką Rosję (1917-19); nieudane próby zalegalizowania TPŻP na terenach podległych administracji niemieckiej (1917); w okresie międzywojennym działalność TPŻP na terenie województwa lubelskiego (1918-22) i w Polsce „ludowej” – działalność TPŻP i TPŻ (1944-50).
Obie organizacje: Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza Polskiego i Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza stały się bazą do powołania Ligi Przyjaciół Żołnierza (1950-62), a następnie działającej dziś Ligi Obrony Kraju. Koła i kluby Oficerów Rezerwy LOK, stały się natomiast podstawą utworzenia w 1981 r. Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego – dzisiaj: Związku Żołnierzy Wojska Polskiego.
Podstawowymi źródłami informacji na ten temat są dotychczasowe opracowania naukowe profesorów: Jana Snopko i Jana Konefała, a także dziesiątki artykułów prasowych, głównie: „Ziemi Lubelskiej”, „Głosu Lubelskiego”, „Rzeczpospolitej”, „Polski Zbrojnej”, „CZATY”, artykułów zamieszczanych w wydawnictwach naukowych, dokumenty archiwalne z Archiwów: Akt Nowych, A. Państwowego Lubelskiego, Fundacji Zamojskich, ZG LOK.
Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza Polskiego
(1917–1922, 1944–1946)
Pierwsza wojna światowa, w której starły się trzy największe mocarstwa ówczesnej Europy: cesarstwa Austro-Węgier, Niemiec i carskiej Rosji spowodowała nie tylko upadek wspomnianych mocarstw, ale przede wszystkim utratę życia przez 8,5 mln żołnierzy oraz 5 mln cywilów. Rannych zostało 30 mln żołnierzy, w tym trwałego kalectwa doznało ok. 7 mln. Polacy walczący w armiach zaborczych, wielkiej koalicji, w armiach USA i Francji, w legionach Piłsudskiego ponieśli stratę ok. 500–550 tys. żołnierzy, 300–400 tys. ofiar cywilnych, 950 tys. w wyniku chorób zakaźnych.
Naród polski we wszystkich zaborach, w Stanach Zjednoczonych i we Francji od 1917 r. starał się organizować pomoc rannym i chorym żołnierzom, tworząc pomocowe komitety czy stowarzyszenia, które w wolnej Polsce stały się członkami stowarzyszonymi w Polskim Białym Krzyżu, a na terenie ówczesnego województwa lubelskiego utworzyły Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza Polskiego (1918–1922).
Chęć niesienia pomocy polskiemu żołnierzowi była nie tylko wyrazem patriotyzmu naszego społeczeństwa, była wyrazem miłości polskiego żołnierza, szacunku do jego munduru, tradycji. Była nakazem serc zwykłych ludzi, nie polityków czy strategów, czego dowodem były próby odbudowania tej pięknej tradycji w pierwszych miesiącach na wyzwolonych terenach kończącej się II wojny światowej.
* * *
Idea niesienia zorganizowanej formy pomocy rannym i chorym żołnierzom zrodziła się w Europie, a dokładniej w Szwajcarii w latach sześćdziesiątych XIX w. Tam, w roku 1863 powstał Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym Żołnierzom, przekształcony w latach późniejszych w Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, którego zadaniem była ochrona ofiar konfliktów zbrojnych i niepokojów wewnętrznych.
W Polsce, pierwsze, nieformalne, społeczne komitety opieki nad rannymi powstawały spontanicznie przy sprzyjającym powstańcom 1863 r. dworach szlacheckich. Niektóre z nich przyjmowały za swą patronkę imię polskiej bohaterki narodowej, żołnierza powstania listopadowego Emilii Plater, której zadaniem, oprócz czynnej walki zbrojnej była – jak piszą niektórzy historycy – opieka nad chorymi oraz otucha, jaką miała wlewać w serca żołnierzy-powstańców.
Pod koniec I wojny światowej, w Stanach Zjednoczonych zorganizowaną pomoc rannym i chorym żołnierzom oraz ich rodzinom prowadziła wraz z mężem Ignacym Helena Paderewska tworząc organizację pod nazwą Polski Biały Krzyż.
W Polsce, pierwsze społeczne Komitety Pomocy Rannym Żołnierzom powstawały już w trakcie trwania działań wojennych, a po ich zakończeniu 28 XI 1918 r. powstało w Lublinie Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza Polskiego, a 18 I 1919 r. pod patronatem Heleny Paderewskiej powołano Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża.
W czasie II wojny światowej, międzynarodową działalność Czerwonego Krzyża (w tym PCK) gwarantowała Konwencja Genewska. W końcowych miesiącach wojny, na wyzwolonych terenach kraju, w pierwszej kolejności powstawały społeczne Komitety Niesienia Pomocy Chorym i Rannym Żołnierzom, których działalność przejął później Polski Czerwony Krzyż i w części Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza.
W pierwszej po wyzwoleniu stolicy Polski, czyli w Lublinie, Wojewódzki Komitet Niesienia Pomocy Chorym i Rannym Żołnierzom powołano w dniu 14 XII 1944 r.
Na przestrzeni lat 1917–1922 istniały trzy inicjatywy (nie wszystkie udane) powołania i działalności Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza Polskiego.
/…/
Stanisław Jan Dąbrowski
– Prezes Honorowy Lubelskiej Organizacji Wojewódzkiej Ligi Obrony Kraju
im. Tadeusza Kościuszki;
wiceprezes Zarządu Wojewódzkiego Związku Żołnierzy Wojska Polskiego w Lublinie.
