W roku bieżącym Związek Harcerstwa Polskiego obchodzi jubileusz 100-lecia powstania. To jedna z najstarszych polskich organizacji wychowawczych. Wielopokoleniowa, nawiązująca do źródeł światowego ruchu skautowego utworzonego jako ruch społeczny i pedagogiczny, sformalizowany później w szeregu organizacji młodzieżowych w wielu krajach, który został zapoczątkowany na przełomie XIX i XX w. w Anglii przez Roberta Baden-Powella i Ernesta Thompson Setona w USA. W Polsce jego prekursorem był Andrzej Małkowski, uważany za twórcę harcerstwa – polskiej odmiany skautingu.
Andrzej Małkowski – zapytany czym jest dla młodego pokolenia Polaków ten nowy ruch młodzieżowy powiedział: - Harcerstwo to skauting plus niepodległość.
Inauguracją obchodów jubileuszowych był sierpniowy Zlot Związku Harcerstwa Polskiego na Wyspie Skaryszewskiej w Gdańsku, w którym uczestniczyło ponad 15 tys. zuchów, harcerzy, wędrowników, instruktorów i seniorów organizacji.
Finał tych obchodów odbędzie się w Lublinie 3 listopada br. Ale już 18 września w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie odbyło się uroczyste odsłonięcie wielkiej wystawy „Niepodległość harcerstwem znaczona”.
„Rok 1918 w dziejach Polski i Związku Harcerstwa Polskiego był momentem przełomu, wyznaczył bowiem początek nowego rozdziału zarówno na kartach historii narodowej, jak i historii harcerstwa.
Głównym celem ekspozycji przygotowanej ze zbiorów Muzeum Harcerstwa w Warszawie i Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Lublinie, jest przypomnienie początków kształtowania się idei harcerskiej na zniewolonych ziemiach polskich, zwieńczonego zjazdem zjednoczeniowym organizacji skautowych w Lublinie 1-2 listopada 1918 r. i utworzeniem jednego Związku Harcerstwa Polskiego. Obszerny wybór materiałów, w tym rękopisów, ikonografii, dokumentów życia społecznego, oryginalnych eksponatów z epoki oraz materiałów audiowizualnych, pozwala zaprezentować historię Związku Harcerstwa Polskiego i jego miejsca w międzynarodowych strukturach skautowych, a także zaakcentować ważne dokonania jego członków w wyjątkowo trudnych dla Ojczyzny czasach.
Równie istotnym elementem wystawy jest prezentacja udziału lubelskiej młodzieży harcerskiej w dążeniach niepodległościowych. Ekspozycja unaocznia dzieje Związku Harcerstwa Polskiego na przestrzeni całego stulecia w aspekcie jego ciągłości i nierozerwalności z narodowymi tradycjami, a także kontekście wielowymiarowej służby harcerek i harcerzy na rzecz bliźnich i Ojczyzny. W holu biblioteki czytelnicy mogli też obejrzeć dodatkową wystawę nt. Harcerze w legionach.
Wystawa jest częścią jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę Niepodległości oraz 100-lecia Związku Harcerstwa Polskiego organizowanego przez ZHP, który został objęty Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości”.
Otwarciu wystawy towarzyszyła ogólnopolska konferencja naukowa, przygotowana przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, Muzeum Harcerstwa w Warszawie oraz Chorągiew Lubelską Związku Harcerstwa Polskiego.
Sesję rozpoczął prof. dr hab. Adam Massalski z Muzeum Harcerstwa w Warszawie wykładem Zjazd Zjednoczeniowy Związku Harcerstwa Polskiego. Jego geneza i następstwa”.
Jednym z wykładowców (współautor wystawy) był również nasz kolega rotarianin z RC Lublin – Centrum hm. Stanisław Jan Dąbrowski – przewodniczący Komisji Historycznej Lubelskiej Chorągwi ZHP, który wygłosił referat Kalendarium powstania i organizowania się harcerstwa na Ziemi Lubelskiej w latach 1911-1921.
Dwa dni później, 20 września, w tej samej sali, kol. Dąbrowski wygłosił referat pt. Harcerskie drogi do niepodległości na Lubelszczyźnie.
Zwiedzającym wystawę i słuchaczom sesji wręczano okolicznościowy folder Najważniejsze wydarzenia w historii lubelskiego harcerstwa w 100-leciu ZHP autorstwa naszego kolegi, a wydanego dzięki wsparciu finansowemu Klubu Rotary Lublin-Centrum.
I nie była to pierwsza pomoc finansowa udzielona lubelskim harcerzom. W roku 2016 dzięki wsparciu RC Zamość i RC Lublin Stare Miasto, RC Lublin-Centrum wydał książkę autorstwa S. Dąbrowskiego Słownik biograficzny harcerzy Lubelszczyzny w II wojnie światowej.
Kol. Stanisław Dąbrowski jest autorem wielu książek i opracowań z historii lubelskiego harcerstwa. Aktualnie pełni też funkcję z-cy kierownika Wydziału Seniorów i Starszyzny Harcerskiej Głównej Kwatery ZHP i wiceprzewodniczącego Komisji Stopni Instruktorskich Lubelskiej Chorągwi ZHP.
Za kol. Dąbrowskim do „przygody z harcerstwem” przyznają się także inni członkowie naszego Klubu m.in. adwokat Andrzej Banaszkiewicz – b. członek 6 Lubelskiej Drużyny Harcerskiej im. ks. J. Poniatowskiego przy tzw. Szkole Ćwiczeń w Lublinie (1947-1948); redaktor phm. Zbigniew Miazga - ………………………………………………………………..; redaktor hm. Alojzy Leszek Gzella – harcerz Poczty Powstańczej w hufcu Warszawa – Śródmieście – Południe (1944), b. drużynowy DH im. Szarych Szeregów przy SP Nr 11 w Lublinie (1957-1959), b. Gubernator Dystryktu 2230 Rotary International (1998-1999); dr nauk med. Wojciech Mach – b. członek DH przy SP Nr 21 w Lublinie (1947-1950) czy prof. dr hab. inż. Piotr Kacejko – rektor Politechniki Lubelskiej, b. członek I LDH „Błękitnej Jedynki” im. Waleriana Łukasińskiego przy LO im. S. Staszica w Lublinie (1971-1975) i paru innych.
Początki skautingu w Lublinie sięgają 1911 r., kiedy to w maju tego roku z inicjatywy Kazimierza Dobieckiego – ucznia Szkoły Lubelskiej (Prywatne Gimnazjum Męskie im. Stefana Batorego w Lublinie) w mieszkaniu powstańca z 1863 r. Henryka Wiercieńskiego przy ul. Krakowskie Przedmieście 41 odbyło się pierwsze zebranie założycielskie lubelskiego skautingu.
Wśród członków założycieli lubelskiego skautingu przewijają się znane nazwiska osób tj. Mirosława Kuncewicz – założycielka I Żeńskiej DS. im. E. Plater przy Szkole Handlowej Władysława Kunickiego w Lublinie, Ewa Szelburg (Zarembina) pierwsza komendantka Inspektoratu Harcerek lubelskich XII B czy Janina Porazińska – członek komendy Okręgu Junactwa w Lublinie (regionalnej organizacji skautowej obejmującej okolice Lublina, Warszawy i Piotrkowa Trybunalskiego 1911-1917).
Do wybitnych postaci lubelskiego harcerstwa II Rzeczypospolitej należeli m.in. Ojciec Jacek Woroniecki – podharcmistrz, inspektor męskiego Okręgu ZHP XII A w Lublinie (1920-1921), pierwszy przewodniczący Zarządu Oddziału Lubelskiego ZHP (1921-1923), późniejszy rektor KUL (1922-1924); phm. Zygmunt Puławski – wybitny projektant i konstruktor polskich samolotów PZL w Warszawie, pilot, oblatywacz; ks. bp lubelski Piotr Kałwa – czł. Zarządu Oddziału Lubelskiego ZHP, kapelan Chorągwi Lubelskiej (1933-1935); Ojciec phm. Leon Knabit benedyktyn z Tyńca – b. namiestnik zuchowy i przyboczny komendanta hufca w Siedlcach (1947).
19 października br. na zaproszenie prof. dra hab. dra h. c. Multi Zygmunta Litwińczuka – członka założyciela RC Lublin – Centrum, w Sali Kolegialnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie odbędzie się spotkanie okolicznościowe z okazji 100-lecia Niepodległości Polski i 100-lecia Związku Harcerstwa Polskiego z udziałem władz oddziału lubelskiego Stowarzyszenia Szarych Szeregów oraz kadry naukowo-dydaktycznej lubelskich uczelni – b. członków i instruktorów ZHP z wykładem naszego klubowego kolegi hm. Stanisława Dąbrowskiego nt. Harcerskie drogi do niepodległości.
Finał obchodów 100-lecia ZHP nastąpi 3 listopada br. w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie z udziałem władz państwowych i samorządowych województwa i miasta, służb mundurowych, władz harcerskich i organizacji kombatanckich współpracujących z ZHP.
Uroczystej gali towarzyszyć będzie odsłonięcie na budynku teatru pamiątkowej tablicy o treści: Pamięci uczestników Zjazdu Zjednoczeniowego w setną rocznicę tego wydarzenia z wdzięcznym „Czuwaj!” zuchy, harcerki i harcerze Związku Harcerstwa Polskiego. 1-2 listopada 2018 r.
Pisząc u udziale harcerzy w dziele odzyskania niepodległości i walce o wolność należy wspomnieć, że wychowywana w duchu niepodległościowym młodzież skautowa już pod koniec 1914 r. znalazła się w znacznej części w szeregach konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), stanowiącej część kierowanego przez Piłsudskiego obozu niepodległościowego.
Za działalność skautową władze rosyjskie już od 1912 r. rozpoczęły aresztowania skautów i (w okresie późniejszym) peowiaków, których wywożono w głąb Rosji.
W dniu 30 lipca 1915 r., po południu, wkroczyli do opuszczonego przez wojska rosyjskie Lublina ułani I Brygady Legionów Polskich. W gronie ochotników do polskiego wojska znalazło się także kilkudziesięciu lubelskich skautów.
W drugiej połowie 1917 r., po kryzysie przysięgowym i aresztowaniu Piłsudskiego przez Niemców, obóz jego zwolenników rozpoczął przygotowania do rozprawy zbrojnej z okupantami, rozbudowując POW i przygotowując kadry do walki zbrojnej. Rezerwą tych kadr była młodzież harcerska, patriotyczna, zdyscyplinowana, zaradna i wykształcona. W Lublinie młodzież ta przygotowywała się do walki w zakonspirowanej Szkole Podchorążych POW, Lubelskiej Kadrze Szkolnej i legalnym Towarzystwie „Piechur”.
Jesienią 1917 r. w czasie tworzenia Lubelskiej Kadry Szkolnej przydzielono do niej wszystkich uczniów-peowiaków, którzy utworzyli korpus podoficerski. Większość członków Kadry stanowili harcerze. W każdej z męskich szkół średnich utworzono kompanię, liczącą po ok. 150 uczniów. Lubelski batalion Kadry Szkolnej obejmował 4 kompanie: I w „Szkole Lubelskiej" (wraz z plutonem ze Szkoły Rzemieślniczej), II w Gimnazjum im. Staszica, III w Szkole Handlowej i IV w Szkole Realnej im. J. Zamoyskiego.
W Chełmie 3 maja 1918 r. odbyła się ogólnopolska manifestacja przeciwko decyzjom brzeskim. Wzięły w niej udział licznie przybyłe drużyny harcerskie, m.in. z Lublina i Zamościa.
W połowie października 1918 r. przez Lubelszczyznę przetoczyła się fala manifestacji antyokupacyjnych, zwiastujących koniec władzy austro-węgierskiego zaborcy. Zarówno do manifestacji, jak do przygotowań mających na celu przejęcie władzy, angażowano młodzież harcerską z POW, Kadry Szkolnej, czy też harcerzy pozostających poza tymi organizacjami.
2 listopada austro-węgierska armia okupacyjna, podstawa okupacyjnej władzy (Generalnego Gubernatorstwa w Lublinie) - jako realna siła wojskowa - przestała istnieć. W wielu kronikach i zapiskach odnotowywano przypadki symbolicznego rozbrajania żołnierzy przez małych chłopców w harcerskich mundurkach.
W Warszawie, po wycofaniu się Niemców, w parę dni utworzono Batalion Harcerski pod dowództwem por. Tadeusza Młodkowskiego. Tadeusz Młodkowski - instruktor harcerski z Puław oraz Stanisław Rudnicki stanęli w listopadzie 1918 r. na czele Wydziału Wojskowego Naczelnego Inspektoratu Harcerskiego, powołanego w celu udzielenia pomocy POW w oczyszczaniu Kongresówki z Niemców, co miało - w zamyśle członków władz harcerskich - otworzyć drogę do bliskiego wybuchu powstania w Wielkopolsce.
Udział w skautingu i harcerstwa zarówno ukształtował ową wiarę w spełnienie marzeń o Niepodległej, jak przede wszystkim przygotował znaczną część lubelskiej młodzieży do działania na rzecz odzyskania niepodległości, a kiedy to nastąpiło - do pracy we własnym, wymarzonym, ale i wywalczonym państwie. Pokolenie pierwszych lubelskich skautów, które miało szczęście w listopadzie 1918 r. doczekać się spełnienia swych oczekiwań, jeszcze nie raz musiało przechodzić dramatyczny sprawdzian wierności ideałom i zasadom swej harcerskiej młodości: w wojnie bolszewickiej 1920 r., w II wojnie światowej i w latach 1944-90 - w nie w pełni suwerennej Polsce.
W kampanii litewsko-białoruskiej w 1919 r. brały udział dwie kompanie harcerskie należące do 2. Dywizji Legionów.
W lipcu 1920 r. lubelski harcerski Batalion Wartowniczy liczył 370 chłopców. 31 września Batalion przeformowano na tzw. Lubelską Kompanię Harcerską (111 harcerzy) i skierowano ją do 2. Dywizji Legionów stacjonującej w Zamościu.
Równocześnie wszystkie harcerki w Lublinie, Zamościu, Chełmie zorganizowane zostały w „Pogotowie Harcerskie” pod komendą druhny Zofii Estrajcherówny.
Ogółem liczba harcerzy, którzy w całej Polsce zgłosili się do służby ochotniczej w l. 1919-20 wyniosła ok. 6 tysięcy. Główna ich część została wcielona do 201., 205., i 236. ochotniczych pp. Stan osobowy tych formacji w dużej liczbie składał się z harcerzy (a w 201. pp. niemal wyłącznie!). W wojnie bolszewickiej 1920 r. nie było praktycznie oddziału, który by nie posiadał w swoim szeregu żołnierzy, wyróżniających się krzyżem harcerskim na mundurze, na co zezwalał specjalny rozkaz Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich jeszcze z listopada 1919 r.
Razem z tymi, którzy już byli w służbie wojskowej od kilku lat, ogólna liczba harcerzy znajdujących się w wojsku w roku 1920 wynosiła ok. 9 tys. Dodać trzeba, że oprócz powyższej liczby, do służby pomocniczej zgłosiło się i czynnie brało w niej udział ok. 15 tys. młodzieży harcerskiej obojga płci.
W uznaniu zasług wojennych, utworzony z pododdziałów uczestniczącego w walkach o Wilno 201. pp. nowy - 6. pp. tzw. wojsk Litwy Środkowej, rozkazem gen. L. Żeligowskiego z 20 X 1920 r. został przemianowany na 6. Harcerski Pułk Piechoty.
Dnia 9 grudnia 1921 r. został wydany rozkaz Naczelnictwa ZHP zwalniający żołnierzy-harcerzy od dalszej służby. Józef Piłsudski specjalnym rozkazem podziękował harcerzom za ich bohaterski, żołnierski trud. Udział harcerzy i harcerek w odzyskaniu i utrwalaniu niepodległości podsumowała uchwała XII Zjazdu Walnego ZHP (Warszawa 1-3 IV 1932 r.), w której zacytowano słowa obecnego na Zjeździe Marszałka J. Piłsudskiego:
„…wyście w pierwszym stanęli szeregu tych, którzy odważyli się sięgnąć po zaszczytne miano żołnierzy niepodległości (…) zdaliście raz jeszcze egzamin ze swej dojrzałości obywatelskiej i gotowości do ofiar”.
Zbigniew Miazga phm.
RC Lublin Centrum
Uczestnicy Zjazdu Zjednoczeniowego w Lublinie 1-2. XI. 1918 r. (podwórze Teatru Miejskiego od ul. Kapucyńskiej). Zdj. ze zbiorów Muzeum Harcerstwa w Warszawie.
